Dna 29 sierpnia 2012r. nasza parafia gościła prof. Juliana Gembalskiego, który w obecności przedstawiciela WUOZ Anny Fabiańczyk, miejskiego konserwatora Andrzeja Gortela, naszego organisty Henryka Plinty, proboszcza ks. Kornela Undasa oraz organomistrza Olgierda Nowakowskiego dokonał przeglądu i odbioru konserwatorskiego po remoncie naszych organ. Tym samym zakończył się drugi i ostatni etap remontu naszych organ. Oby służyły naszej społeczności na co najmniej drugie 150-lecie.

Remontu organ dokonano przy współfinansowaniu Gminy Mikołów.

ks. Kornel Undas

PROGRAM POSTĘPOWANIA KONSERWATORSKIEGO

W ZAKRES IE RENOWACJ I ORGANÓW

kościoła ewangelickiego św. Jana w Mikołowie

16 – głosowe organy o trakturze mechanicznej zbudował w roku 1861 Carl Volkmann z Gliwic. Wyposażone są one w wiatrownice klapowo – zasuwowe. Dla I i II manuału jest to wiatrownica wspólna. Tony i głosy I i II manuału ozmieszczone są naprzemiennie. Zakres manuałów: C – d3, zakres pedału: C – d1. Neogotycki prospekt składa się z trzech pól piszczałkowych.

Strój organów: a1 = 447 Hz przy 15 st. C.

Etap I ― realizacja w 2007 r.

Konserwacja szafki gry i traktury mechanicznej. Renowacja piszczałek prospektowych.

1. Usunięcie luzów klawiszy manuałowych.

2. Renowacja baczków i listew manuałowych.

3. Wymiana nakładek kościanych klawiszy I manuału.

4. Renowacja klawiatury pedałowej.

5. Renowacja szyldów rejestrowych i usunięcie luzów wyciągów rejestrowych.

6. Renowacja wnętrza szafki gry, pokrywy nad pedałem i ławki organistowskiej.

7. Wymiana instalacji elektrycznej na szafie organowej.

8. Usunięcie luzów wszystkich elementów traktury.

9. Wymiana skorodowanych drutów trakturowych i nakrętek drutów gwintowanych.

10. Wymiana sprężyn w pedale.

11. Wymiana uszczelnień pokryw komór klapowych wiatrownic.

12. Srebrzenie płatkami Al piszczałek prospektowych.

Etap II ― realizacja w 2012r.

Konserwacja szafy organowej. Prace przy aparacie dźwiękowym.

1. Naprawy szafy i konserwacja chemiczna szafy i innych elementów drewnianych.

2. Wymiana wibrujących piszczałek metalowych.

3. Wymiana zniszczonych biologicznie piszczałek drewnianych.

4. Wymiana uszczelnień zatyczek piszczałek Subbasu.

5. Intonacja i strojenie całości instrumentu.

mgr inż. Olgierd Nowakowski, organomistrz

Zabrze, dn. 29.08.2012

Organy kościoła ewangelickiego pod wezwaniem św. Jana w Mikołowie.

Obecnie istniejący kościół parafii ewangelicko - augsburskiej w Mikołowie został oddany do użytku 29 października 1861roku. Organy zbudował Carl Volkmann z Gliwic w 1861 roku [1]. Organy mają 16 głosów, 2 manuały i pedał, mechaniczną trakturę gry i mechaniczną trakturę registrowania, wiatrownice klapowo - zasuwowe we wszystkich sekcjach. W organach znajduje się połączenie manuału drugiego z pierwszym oraz połączenie manuału pierwszego z pedałem.

Obecna dyspozycja:

Manuał I : C - d3 (51 klawiszów)         Manuał II : C - d3(51 klawiszów)

Sporządzony przez C.Volkmanna pierwotny projekt [2]z datą 24 września 1860 roku zakadał budowę 13 - głosowych organów o następującej dyspozycji:
 

Hauptwerk                             Oberwerk                             Pedal

1. Principal   8’                     1. Salicet           8’                 1. Subbass         16’

2. Principal   4’                     2. Portunalflöte  8’                2. Principalbass  8’

3. Bordun     16’                    3. Portunalflöte  4’               

4. Gedeckt    8’

5. Hohlflöte   8’

6. Hohlflöte   4’

7. Quinte      2 2/3’                Manualcoppel

8. Octave     2’                      Pedalcoppel

Do powyższego projektu naniósł Volkmann poprawki, powiększając dyspozycję o 3 głosy: Mixtur 3 fach w manuale I, Principal 8’ w manuale II oraz Doppelflötenbass 8’ w pedale. Tak więc po uwzględnieniu tych korekt ostateczna dyspozycja ustalona przez Volkmanna przedstawiała się następująco [3]:

Hauptwerk                             Oberwerk                             Pedal

1. Principal   8’                     1. Principal        8’                1. Subbass                16’

2. Principal   4’                     2. Salicet            8’               2. Principalbass       8’

3. Bordun     16’                    3. Portunalflöte  8’                3. Doppelflötenbass 8’

4. Gedeckt    8’                     4. Portunalflöte  4’

5. Hohlflöte   8’                     

6. Hohlflöte   4’

7. Quinte      2 2/3’                Manualcoppel

8. Octave     2’                      Pedalcoppel

9. Mixtur         3 fach

W 1889 roku remont organów przeprowadził gliwicki organmistrz Ernest Kurzer, w roku 1907 firma Heinrich Schlag [4]. W roku 1976 sprowadzono do organów cichobieżną dmuchawę firmy Laukhuff. Zamontował ją mikołowski organmistrz Zdzisław Zasada, który wykonywał też bieżącą konserwację instrumentu. W latach 1993 oraz 1997 prace remontowe wykonywał Olgierd Nowakowski, organmistrz z Zabrza. Obecna dyspozycja organów nie jest całkowicie oryginalna. Głosy Quinte 22/3’ oraz Octave 2’ zostały połączone w jeden głos dwurzędowy. Dodana została Gambe 8’; w pedale usunięto Doppelflötenbass 8’, a na jego miejsce wstawiono Cello 8’. Nie udało się ustalić kiedy i kto dokonał tych zmian. Być może stało się to w latach międzywojennych, kiedy to wiele górnośląskich organów powszechnie poddawano przeróbkom.

Organy umieszczone są centralnie, na drewnianym chórze, z tyłu kościoła, nad wejściem głównym. Oddalone są od balustrady chóru o około 1,5 metra. Szafa organów, wykonana z litego drewna świerkowego i sosnowego, ma następujące wymiary:

szerokość      4,06 m.

głębokość     3,85 m.

wysokość      ok. 6,7 m.

Szafa składa się z dwóch części: dolnej - do gzymsu na wysokości  2 m - oraz górnej, zakończonej sterczynami. W dolnej części znajduje się kontuar i traktura, w górnej - wiatrownice wszystkich sekcji, piszczałki, miech. Obecnie szafa pomalowana jest białą, matową farbą. Prospekt składa się z trzech pól, zawierających piszczałki obu Pryncypałów  8’ - z pierwszego i drugiego manuału. W polu środkowym znajduje się 8 najdłuższych piszczałek, w segmentach bocznych po 7. Obecnie pomalowane są farbą w kolorze złotobrązowym. Piszczałki prospektowe są prawdopodobnie oryginalne [5]. Kontuar umieszczony jest centralnie w przedniej ścianie szafy organowej. Zamykany jest drzwiami złożonymi z dwóch skrzydeł zawieszonych na zawiasach.

Aparat powietrzny obejmuje jeden miech pływakowy nowej konstrukcji, gromadzący powietrze dla wszystkich sekcji. Miech zamontowany jest na rusztowaniu pod tylną  ścianą kościoła. Miech zasilany jest dmuchawą cichobieżną, umieszczoną we wnętrzu organów. 

Zespół brzmieniowy zawiera wyłącznie piszczałki labialne, metalowe i drewniane. Piszczałki w przeważającej większości są oryginalne. Część piszczałek była wymieniona w latach wcześniejszych ze względu na zniszczenia dokonane przez szkodniki drzewne. Niektóre piszczałki metalowe wydają niestabilny dźwięk. Przyczyną tego jest niewłaściwie przygotowana blacha do wykonania piszczałek, jak też postępujący proces utleniania się materiału. Skutkiem tego jest utrata sztywności korpusu piszczałki, a w związku z tym brak właściwych warunków dla odpowiedniego ukształtowania fali dźwiękowej.

Struktura brzmieniowa manuału pierwszego charakteryzuje się typowymi, tradycyjnymi tendencjami dysponowania. Znajduje się tu pełna piramida pryncypałów, zwieńczona trzyrzędową miksturą.   Głosy fletowe reprezentują w tej sekcji dwa otwarte Hohlflety: 8’ i 4’ , a głosy kryte Bordun 16’ i Gedekt 8’. Paletę kolorystyczną wzbogaca Gambe 8’, należąca do grupy głosów smyczkujących. W drugim manuale znajdują się jedynie cztery głosy: trzy ośmiostopowe i jeden czterostopowy. Taki zestaw sprowadza tą sekcję do roli manuału pobocznego, tzw. akompaniującego. W całości dyspozycji obu manuałów przeważają głosy niskostopowe (16’i 8’), co jest typową cechą ówczesnego budownictwa organowego. Również proporcje ilościowe głosów obu manuałów odzwierciedlają typowe tendencje z połowy XIX wieku, według których manuał poboczny zawiera - pod względem ilościowym - około 50% liczby głosów manuału głównego. Zespół brzmieniowy pedału zawiera jeden głos kryty 16’ oraz dwa otwarte 8’: jeden z grupy pryncypałów i jeden z grupy głosów smyczkowych. Takie dysponowanie pedału sprowadza go do roli sekcji basowej. Rozszerzeniem wolumenu brzmieniowego pedału jest możliwość połączenia z sekcją manuału głównego.

W organach zachowała się całkowicie oryginalna traktura gry, traktura registrowania oraz traktura połączeń. Traktura gry w obu manuałach reprezentuje tzw. typ ciągnący, tzn. działanie klawisza polega na ciągnięciu dalszych elementów mechanizmu. Od strony konstrukcyjnej traktura gry w obu manuałach rozwiązana jest podobnie: klawisze połączone są z dźwigniami pośrednimi, dźwignie z wałkami skrętnymi, a wałki z wentylami w wiatrownicy. W trakturze manuałów zastosował Volkmann metalowe wałki skrętne, zawieszone w oryginalnych gniazdach ze śrubami regulacyjnymi. W sekcjach manuałów zamontował Volkmann wiatrownicę klapowo- zasuwową o typowej konstrukcji. Jest to wiatrownica bliźniacza, wspólna dla obu manuałów. Zastosowanie metalowych wałków skrętnych oraz wiatrownicy bliźniaczej jest na terenie Górnego Śląska rzadko spotykanym rozwiązaniem, charakterystycznym dla warsztatu Volkmanna.

Traktura pedału jest typu ciągnącego. Klawisze naciskają na ramiona dźwigni kątowych. Dalej ruch przekazywany jest do środka organów, do drugiego rzędu dźwigni kątowych. Ramiona dźwigni połączone są z wałkami skrętnymi, a wałki z wentylami w wiatrownicy. W trakturze pedału zastosowana została wiatrownica klapowo – zasuwowa o typowej konstrukcji.

W trakturze registrowania wyciągi registrowe umieszczone w kontuarze połączone są z zasuwami drogą pośrednią, poprzez układ dźwigni i wałków. Punkt dołączenia traktury do zasuwy znajduje się na środku wiatrownicy.

W organach znajdują się mechanizmy połączenia manuału drugiego z pierwszym oraz manuału głównego (pierwszego) z pedałem. W konstrukcji połączenia międzymanuałowego zastosowana została zasada polegająca na sprzężeniu klawiatur obu manuałów poprzez szereg elementów tworzących zespół sprzęgający, włączany i wyłączany wyciągiem registrowym. W urządzeniu połączenia manuału głównego z pedałem zastosowany został dodatkowy rząd wentyli klapowych, w części wiatrownicy należącej do manuału głównego. Połączenie traktury manuału z trakturą pedału odbywa się poprzez zespół sprzęgający, uruchamiany wyciągiem registrowym. Ten typ konstrukcji mechanizmu połączenia manuału z pedałem wzorowany na XVIII - wiecznej tradycji rzadko występuje w regionie i jest charakterystyczny dla warsztatu C.Volkmanna.

Traktura w całości zachowała się w oryginalnym stanie i przedstawią szczególną wartość konstrukcyjną i zabytkową. Naturalnemu zużyciu – wskutek intensywnej wieloletniej eksploatacji -  uległy jedynie niektóre elementy traktury, nadające się w prosty sposób do rekonstrukcji. 

Organy C.Volkmanna znajdujące się w kościele ewangelickim w Mikołowie przedstawiają wysokiej klasy instrument o dużej wartości muzycznej, konstrukcyjnej, zabytkowej. Ich struktura brzmieniowa, mimo stosunkowo niedużej liczby głosów, rozporządza szerokimi i wielorakimi możliwościami. Organy dobrze stapiają się z brzmieniem zespołów, chórów, orkiestr. Od strony konstrukcyjnej zawierają wiele cennych rozwiązań, wzorowanych na ówczesnych tendencjach organmistrzowskich w Europie, przez wszystkim w kręgu niemieckim. W szczegółach wprowadził Volkmann wiele interesujących - właściwych swojej sztuce - rozwiązań.  Instrument został zbudowany z dbałością o wysoki standard wykonania, co uzewnętrznia się w użyciu wysokiej jakości materiałów, dokładności wykonania elementów i precyzyjnej intonacji brzmienia. Te cechy sprawiają, że organy kościoła ewangelickiego w Mikołowie to nie tylko instrument do użytku liturgicznego, ale także - w pełnym znaczeniu słowa – koncertowy.

Opis organów sporządził dr Władysław Szymański                  Mikołów, 29.01.2007r.

• 
• 
• 
•